Sokołowsko | Görbersdorf | Śląskie Davos | Góry Suche | Sudety
HISTORIA ORAZ WSPÓŁCZESNOŚĆ
Sokołowsko położone jest w w Górach Suchych, paśmie Sudetów Środkowych, w Kotlinie Sokołowskiej. Rozlokowane jest w dwóch dolinach i ze wszystkich stron otoczone górskimi zboczami. To właśnie wyjątkowemu położeniu miejscowość zawdzięcza swoje walory klimatyczne: osłonięte od wiatrów, zaciszne doliny oraz nasłonecznione południowe stoki górskie okazały się idealnym miejscem leczenia różnych dolegliwości, a szczególnie chorób płuc. Uzdrowiskowe walory sudeckiej miejscowości odkryto w połowie XIX wieku, kiedy to w Europie dynamicznie rozwijały się badania nad leczniczymi właściwościami wód i klimatu.
Sokołowsko, a raczej Görbersdorf, bo taką nazwę do 1946 roku nosiła miejscowość, "odkryła" Maria von Colomb, która w 1849 roku kupiła wieś od posiadającej ją od wieków rodziny Hochbergów. To właśnie niemiecka arystokratka wpadła na pomysł, aby stworzyć tu miejsce mogące przyjmować kuracjuszy. Warto dodać, że rewolucja przemysłowa przyczyniła się w XIX wieku nie tylko do rozwoju miast, ale i do kolosalnego zanieczyszczenia powietrza, a co za tym idzie – rozwoju licznych chorób. To właśnie poszukiwanie metod ich leczenia przyczyniło się do rozwoju lecznictwa sanatoryjnego; stało się ono wtedy zarówno potrzebne, jak i modne.
Maria von Colomb uzdrowisko w Görbersdorfie rozwijała ze swoim szwagrem, doktorem Hermannem Brehmerem, specjalistą w dziedzinie leczenia chorób płuc, autorem badań wskazujących, że dla leczenia dolegliwości dróg oddechowych korzystne jest chłodne, rześkie, górskie powietrze. To właśnie dr Brehmer nadzorował budowę w Görbersdorfie otoczonego parkiem dużego sanatorium. Neogotycki wygląd nasuwający skojarzenia ze średniowiecznym zamkiem nadał budowli architekt Edwin Oppler. W sanatorium poza pokojami dla kuracjuszy i gabinetami lekarskimi znajdowały się także m.in. ogród zimowy i biblioteka. Do kompleksu leczniczego przynależał także Kinoteatr "Zdrowie", mieszczący salę teatralną i kinową, oferu- jące rozrywkę kuracjuszom spędzającym w sanatoriach czasem długie miesiące.
Wraz z budową sanatorium dr Brehmera w miejscowości przybywało pensjonatów i obiektów uzdrowiskowych i zakładów leczniczych, tzw. kurhau- sów. Dynamicznie rozwijający się kurort szybko stał się miejscem dość luksusowym – posiadał m.in. własna pocztę i linie telefoniczną, a już w latach 80. XIX wieku mogło tu jednocześnie zażywać kuracji ponad 700 pacjentów. Przez jakiś czas z Hermannem Brehmerem pracował polski lekarz, pionier w dziedzinie leczenia chorób płuc, Alfred Sokołowski, twórca Towarzystwa Przeciwgruźliczego, propagator zdrowotnych walorów Zakopanego i Otwocka. To właśnie od nazwiska polskiego lekarza i naukowca pochodzi nazwa, którą nadano miejscowości po II wojnie światowej, gdy znalazła się ona w granicach Polski.
Po 1945 roku Sokołowsko utrzymało swój uzdrowiskowy charakter, główny nacisk położono tu wówczas na leczenie gruźlicy. To właśnie dlatego w 1951 roku trafił tu dziesięcioletni wówczas Krzysztof Kieślowski – jego rodzina przeprowadziła się do leczniczej miejscowości ze względu na stan zdrowia cierpiącego na gruźlicę Romana Kieślowskiego, ojca przyszłego reżysera (twórca "Dekalogu" także od urodzenia miał kłopoty z płucami). Przyszły reżyser trafiał do Sokołowska w latach 50. kilka razy, w sumie spędził tu kilka lat, ucząc się w miejscowej szkole podstawowej i odwiedzając Kinoteatr "Zdrowie". W swojej autobiografii twórca "Trzech kolorów" przyznawał, że pobyt w Sokołowsku miał duży wpływ na kształtowanie się jego wrażliwości, a co za tym idzie – na późniejszą twórczość filmową. Związki reżysera z sudecką miejscowością uzdrowiskową utrzymywane są do dziś: od 2011 roku odbywa się tu cykliczny festiwal filmowy "Hommage à Kieślowski", istnieje tu również Archiwum Twórczości Krzysztofa Kieślowskiego (ATKK), dla którego bazą stało się rodzinne archiwum, podarowane przez Marię Kieślowską, żonę artysty. ATKK zajmuje się opracowywaniem i digita- lizacją związanych z reżyserem archiwaliów, ale także działalnością wydawniczą i wystawienniczą.
Za organizację festiwalu filmowego "Hommage à Kieślowski", jak i prowadzenie Archiwum Twórczości Krzysztofa Kieślowskiego odpowiada Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, która w 2007 roku kupiła zniszczony w wyniku pożaru dwa lata wcześniej neogotyki gmach dawnego sanatorium doktora Brehmera i tworzy w nim Międzynarodowe Laboratorium Kultury. Jak piszą o swojej misji jego twórcy: (...) celem Fundacji jest stworzenie przestrzeni dla realizacji międzynarodowych projektów artystycznych, różnorodnych i interdyscyplinarnych działań twórczych, badań, spotkań, konfrontowania poglądów, wymiany myśli i doświadczeń, a także upowszechnianie nowatorskich postaw artystycznych i wspieranie różnych form aktywności twórczej.
Górski kurort nadal jest uzdrowiskiem z sanatoriami, zakładami leczniczymi i pensjonatami. Jest także miejscem popularnym wśród wielbicieli spor- tów górskich: jest bazą dla narciarzy, rowerzystów, piechurów, odbywają się tu zawody biegaczy górskich, a także coroczne spotkania wielbicieli nordic walking. Poza tym z roku na rok Sokołowsko zyskuje współcześnie rangę ważnego ośrodka kultury. Poza wydarzeniami związanymi z postacią Krzysztofa Kieślowskiego obywają się tu rezydencje artystyczne, festiwale muzyczne (np. "Sanatorium dźwięku"), przeglądy sztuki (np. Festiwal Sztuki Efemerycznej Konteksty), liczne imprezy plenerowe. Ani Hermann Brehmer, ani Alfred Sokołowski nie przewidzieli zapewne, że w malowniczo położonej miejscowości można leczyć nie tylko płuca.
autor: Anna Cymer | culture.pl
Sokołowsko Laureatem I miejsca w konkursie „Piękna Wieś Dolnośląska 2023 | umwd.dolnyslask.pl
"I miejsce zajęła wieś Sokołowsko z Gminy Mieroszów. To szczególne urokliwy zakątek Polski leżący w samym sercu Sudetów Środkowych. Malownicze Sokołowsko to skarbnica zabytkowej zabudowy sanatoryjnej z przełomu XIX i XX wieku, której znaczna część podlega obecnie rewitalizacji finansowanej przez samorząd województwa. Cieszy się świetnie zorganizowaną ścieżką historyczną, która umożliwia w bardzo przyjemny sposób zapoznanie się z bogatymi dziejami samej miejscowości jak i jej okolicy oraz aktywną społecznością lokalną."
ZABYTKI
PENSJONAT VILLA ROSA | Różana 3
Pensjonat wybudowany został przed 1876 r. Przebudowany w latach trzydziestych XX w. Po II wojnie światowej jeden z budynków sanatoryjnych. Obecnie siedziba Fundacji In Situ, Pensjonat oraz społeczne Archiwum Twórczości Krzysztofa Kieślowskiego.
SANATORIUM BREHMERA | Różana 2
Dawny dom zdrojowy dr Hermanna Brehmera z 1862 r. Obecnie istniejąca część kompleksu z lat 1871-78 Projekt architekta E. Opplera. Architektonicznie to neogotyk niemiecki oraz nawiązanie do gotyku francuskiego. Budynek jest otoczony parkiem zdrojowym w którym znajdują się obiekty sanatoryjne. Po II wojnie budynkowi nadano nazwę Grunwald i pełnił on rolę sanatorium (funkcjonowała nawet sala operacyjna), a następnie (po zamknięciu sanatorium) w części budynku mieścił się klub kuracjusza. W październiku 2005 roku w wyniku podpalenia wybuchł pożar, który w dużym stopniu zniszczył budynek. Aktualnie w rękach Fundacji In Situ. Miejsce wydarzeń artystycznych w ramach stworzonego przez Fundację In Situ Międzynarodowego Laboratorium Kultury.
GROBOWIEC DR HERMANNA BREHMERA | Różana | Historie z grobowca dr Bremera
Hermann Brehmer zmarł 22 grudnia 1889 r. w Sokołowsku. Jego życzeniem było by zostać pochowanym w parku zdrojowym, wśród świerkowych drzew, których nasadzenie sam nadzorował kilka dekad wcześniej. Miejscem spoczynku był grobowiec z cegły, zamknięty żelazną kratą z inicjałami HB. Grobowiec został splądrowany przez wojska sowieckie w 1945 r., zniknęły cynkowe trumny, a szczątki dr Brehmera oraz jego żony zostały zakopane w lesie nieopodal grobowca przez niemieckich pracowników uzdrowiska. W 2023 r. rusza odbudowa obiektu wg projektu architekta Romana Rutkowskiego. Staraniami lokalnych społeczników w tym szczególnie Janusza Micha i Romana Rutkowskiego oraz dofinansowany przez Gminę Mieroszów.
PAWILON HUMBOLTA | OKOLICE VILLA ROSA | Różana 3
Postawiony w latach 60 XIX w. na cześć Aleksandra von Humbolddta, słynnego niemieckiego naukowca i przyjaciela Brehmera. Na tarasie z piaskowca stała jednoprzestrzenna budowla w konstrukcji szachulcowej. We wnętrzu wyeksponowane było popiersie naukowca. Obecnie budynek nie istnieje ale pod tarasem znajduje się ujęcie wody źródlanej oraz instalacja ŁÓDŹ POSTĘPU - obiekt sztuki pozostawiony w przestrzeni Sokołowska przez Zbigniewa Warpechowskiego, pioniera polskiej sztuki performance, podczas Festiwalu Konteksty w 2012 r.
BUDYNEK OBSERWATORIUM METEOROLOGICZNEGO | Różana 4
Wybudowany został w 1876 r. według projektu Edwina Opplera. Pierwotnie budynek nie miał dachu tylko taras obserwacyjny. Później mieszkanie dyrektorów sanatorium. Obecnie dom mieszkalny jest prywatną własnością.
PENSJONAT WEISSES HAUS | Różana 1
Wybudowany około 1878 r. prawdopodobnie w miejscu dawnego domu kuracyjnego hrabiny von Colomb był częścią zespołu sanatoryjnego Brehmera. Wyróżnia się bardzo ciekawą nieco "szwajcarską "architekturą. Nazywany Domem Lekarza. Obecnie dom mieszkalny.
BUDYNEK STAINHAUS | Słoneczna 2
Pozostałość mieszczącego się wcześniej w tym miejscu gospodarstwa. Przypuszczalnie jeden z najstarszych zachowanych budynków w miejscowości. Budynek o konstrukcji kamienno-ceglanej. Do 2021 r. siedziba Biblioteki Publicznej. Obecnie w rękach prywatnych.
PENSJONAT NEUES HAUS | SŁONECZNA 4
Pensjonat wchodził w skład zespołu sanatoryjnego Dr Brehmera. Po wojnie znajdowało się tu sanatorium Waryński. Obecnie dom wielorodzinny.
GROTA HERMANA | Słoneczna
Grota w lesie odpowiadająca ówczesnej modzie atrakcja parku zdrojowego. Zbudowana została ze skał wulkanicznych sprowadzonych z Włoch. Wnętrze zdobione było witrażami i kryształowymi żyrandolami. Spacerowicze docierający do tego jednego z ulubionych punktów wędrówek po okolicy, częstowani byli żętycą. Obok stał pawilon – nie zachowany do dziś – samotnia Gertruty. Żętyca to podobnie jak serwatka z mleka krowiego, pozostałość po ścięciu mleka owczego podpuszczką – ze ściętych białek powstaje bundz (ser owczy). Napój pijany jest przede wszystkim na halach, mocno schłodzona i świeża (słodka) lub skwaszona po kilku dniach. W XIX wieku stosowana była jako środek leczący drogi oddechowe, szczególnie gruźlicę.
HOTEL BERGLAND CZYLI KINO ZDROWIE | Główna 36
Powstał z końcem XIX wieku. Do lat 20-tych ubiegłego wieku w jednej z sal odbywały się nabożeństwa dla leczących się tu katolików (następnie na podstawie umowy z gminą protestancką odbywały się nabożeństwa w kościele). Po II wojnie w budynku mieścił się dom kultury i Kino Zdrowie. Obecnie dom mieszkalny, kino, kawiarnia i księgarnia. Budynek jest własnością Fundacji In Situ wykorzystywany na wydarzenia kulturalne.
PENSJONAT TANNENBERG | Główna 23
Pensjonat Tannenberg – obecnie dom mieszkalny przy głównej ulicy Sokołowska. Zbudowany około 1910 r. służył kuracjuszom jako pensjonat. W latach 1951-1960 mieszkał w nim Krzysztof Kieślowski z siostrą i rodzicami (pobyt rodziny związany z leczeniem się ojca na gruźlicę).
KAWIARNIA DREIMÄDELHAUS | Główna 32
Wybudowany pod koniec XIX w. mieściła się w nim kawiarnia. Po wojnie przez wiele lat znajdowała się tutaj apteka sanatoryjna.
Obecnie to budynek mieszkalny oraz usługi noclegowe. W latach 1997-2023 miała tu także siedzibę parafia rzymsko-katolicka.
Obecnie to budynek mieszkalny oraz usługi noclegowe. W latach 1997-2023 miała tu także siedzibę parafia rzymsko-katolicka.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. MB KRÓLOWEJ ŚWIATA | Szkolna 3
Pierwotnie protestancki, wzniesiony w latach 1883-4. Budowlę ufundowali kuracjusze. Kościół salowy 3 przęsłowy z półkolistą absydą, cechy architektury neoromańskiej. W kościele pod warstwą farby znajdują się polichromie wybitnego malarza śląskiego J. Maximiliana Avenariusa powstałe w latach 1930-34.
BUDYNEK VILLA ELSA | Parkowa 4
Budynek z 1876 r. w stylu willi szwajcarskich. Wybudowany został dla rodziny dr Roemplera i do 1945 r. był domem doktora i jego żony Elsy. Po
wojnie mieściło się w nim przedszkole. Od 2000 r. budynek jest własnością parafii prawosławnej Św. Archanioła Michała i nosi nazwę Dom Św. Elżbiety. Odrestaurowany z misją ekumenicznego Ośrodka Spotkań Integracyjnych.
wojnie mieściło się w nim przedszkole. Od 2000 r. budynek jest własnością parafii prawosławnej Św. Archanioła Michała i nosi nazwę Dom Św. Elżbiety. Odrestaurowany z misją ekumenicznego Ośrodka Spotkań Integracyjnych.
MONUMENT WALDQUELLE | Parkowa 5
Służył jako ujęcie wody Źródlanej. Jest jednym z niewielu pozostałych oryginalnych elementów małej architektury parkowej.
PARAFIA PRAWOSŁAWNA PW ŚW. ARCHANIOŁA MICHAŁA | Parkowa 5
Wybudowana w latach 1899-1901 r. na terenie parku dr Roemplera cerkiew służyła prawosławnym pacjentom. Cerkiew jest wybudowana w stylu jarosławskim wg. projektu Wacława Krzyżanowskiego oraz Karla Grossera (autor wrocławskiego hotelu Monopol). Nie zawsze jednak budynek służył do celów sakralnych. Po II wojnie światowej był kostnicą, a potem mieszkaniem lekarza. W 1996 r. stał się własnością Prawosławnej Diecezji Wrocławsko-Szczecińskiej.
BUDYNEK DAWNEJ SZKOŁY | Szkolna 5
Pochodzi z 1880 r. wybudowany w stylu Rohbaustill. W budynku mieszkał autor pierwszego opracowania o Sokołowsku Erich Hanke. Szkoła
funkcjonowała do 1965 roku. Obecnie dom wielorodzinny.
funkcjonowała do 1965 roku. Obecnie dom wielorodzinny.
BUDYNEK DAWNEJ POCZTY | Główna 26
Data powstania około roku 1890. Po II wojnie światowej swoje miejsce znalazł tutaj urząd poczty polskiej. Obecnie dom mieszkalny oraz baza
noclegowa dla gości.
noclegowa dla gości.
SANATORIUM HEINRICHA | Główna 20
Kiedyś mieściło się tu sanatorium i dom towarowego C. Heindricha Pause z początku XX w. Po II wojnie światowej znajdowało się tu sanatorium „Walter”, a następnie sanatorium Marysieńka”. Obecnie obiekt w rękach prywatnych, stopniowo wraca do użytku. Siedziba m.in. manufaktury „Dzika Owca”.
BUDYNEK HAUPTMANNA | Główna 7
Jak czytamy na tablicy oznaczającej zabytek to dom szachulcowo-przysłupowy z 1803 r. Pierwotnie było to zamożne gospodarstwo, któregozabudowania tworzyły czworobok. Przed rokiem 1945 znajdowała się w nim pralnia, przedszkole i mieszkania personelu sanatoryjnego. Najprawdopodobniej w II poł. l. 20 XX w. odpoczywał tu i tworzył niemiecki pisarz i noblista Gerhart Hauptmann (1912 za powieść „Tkacze”). Dom należał do jego wuja. W obiekcie tym Hauptmann także umieścił akcję swego romansu „Wanda”, napisanego w 1930 r. w którym pojawia się nazwa Görbersdorf. Obecnie budynek mieszkalny.
BUDYNEK WILLA LAURENTIN | Unisławska 14
Budynek w którym kiedyś kwaterowano gości pobliskiego sanatorium Villa Buchberg.
CMENTARZ EWANGELICKI (NIEMIECKI)
Usytuowany nietypowo na obrzeżach lasu z widokiem na Sokołowsko. Przez cmentarz przebiega szlak czerwony (główny Szlak Sudecki) na szczyt Bukowca. Powstał w listopadzie 1926 r. Wcześniej zmarłych chowano na cmentarzach w Unisławiu Śląskim i Mieroszowie. Nekropolia funkcjonowała do lat powojennych. Od 1972 r. cmentarz jest zamknięty. Zachowało się w tym miejscu kilka nagrobków oraz ruina kaplicy cmentarnej. W 2022 r. lokalni mieszkańcy podjęli działania mające na celu odbudowę cmentarza.
RUINY ZAMKU RADOSNO | DAWNA SIEDZIBA RYCERZY RABUSIÓW
Pochodzi z II poł. XIII w. Ruiny położone są na wysokości (770 m n.p.m.) na górze przy północnym brzegu zbocza Suchawy w Górach Kamiennych, w północno-zachodniej części pasma Gór Suchych, na południe od miejscowości Rybnica Leśna. Niegdyś wraz z twierdzami Rogowiec, Grodno i Nowy Dwór stanowił lokalną linię umocnień granicznych przy południowej granicy z Czechami. Uważa się, iż jedną z jego funkcji była obrona średniowiecznego szlaku handlowego przechodzącego w pobliżu zamku. Przypuszczalnie Radosno wybudował Bolko I, jednak mogli postawić go Czesi, aby był przeciwwagą dla pobliskiej twierdzy Rogowiec.
Pod linkiem polska-org.pl znajdziesz dawne oraz aktualne zdjęcia Sokołowska.